Of hoe betekenis ontstaat in tussenruimte. Tussen drie media. Tussen mensen.

Videomaakster en fotografe Ingrid Leonard, muzikante Inne Eysermans en audioverhalenverteller Katharina Smets maken een verhaal dat ontstaat in de ruimte tussen beeld, geluid en tekst. Een ruimte waar een narratief gevormd wordt wanneer die drie lagen samenkomen in de verbeelding van de toeschouwer. 

‘We zijn onvermijdelijk subjectief, en benieuwd hoe we die subjectieve verbeelding kunnen manipuleren. Taal, beeld en muziek geven elk op een manier betekenis, en de ruimte wordt zo dynamisch, open en beladen. De verhalen, de beelden en het geluid voor deze performance/installatie halen we ook uit een tussenruimte. De leegte die tussen mensen hangt die anders innig verbonden zijn. De moeilijke communicatie tussen en met de mensen die het dichtste bij ons staan: geliefden, ouders, broers, vrienden. Verhalen van ongemak en onvermogen blijven vaak rondspoken en zich verder ontwikkelen in vervormde herinneringen. Het gevoel van afstand kan soms worden overbrugd door machines die gemaakt zijn om herinneringen vast te leggen: audio, beeld en muziek.

Als basismateriaal verzamelen we familieverhalen, persoonlijke anekdotes en herinneringen binnen het thema van liefde en onvermogen.

Om de mogelijkheden van de tussenruimte vormelijk te onderzoeken geven we elkaar opdrachten. Gerichte opdrachten in eenzelfde gebied, om het materiaal eenheid te geven.

Als eerste gezamenlijke opdracht gaan we op expeditie in onze geboorteplekken: Kessel, Kessel-Lo en Berendrecht. Niet echt exotisch, eerder generisch. Wat ons interesseert is hoe deze plaatsen gekleurd zijn door nostalgie, door ongemakkelijke herinneringen, door veranderende interpretaties. We zullen niet logeren bij onze ouders, maar we boeken een hotel twee straten verder. Drie keer zullen we elkaar rondleiden en elk van ons gaat op zoek naar hoe de plek inspiratie geeft voor elk van ons apart.

Katharina Smets: De intimiteit van de echte, aarzelende, menselijke stem is een sterke drijfveer voor mijn audioverhalen. Hoe er gesproken wordt in echte gesprekken is nauwelijks te reproduceren door acteurs. Dit echte materiaal is bijzonder krachtig als het gebruikt wordt in audio alleen. Tegelijkertijd werk ik vaak met een uitgepuurde, verhalende voice-over: één alwetende en toch betrokken verteller.

Wanneer we op onderzoek gaan in onze geboorteplek, verdiep ik me in de verhouding tussen enerzijds opgenomen gesprekken, echte scènes en home video’s uit de jaren ’90, en anderzijds mijn eigen stem als verteller. Wanneer versterkt de voice-over het documentaire materiaal? Op welke manieren kunnen deze twee vormen van verhalende audio samengaan? Ik ben benieuwd hoe voice-over zal werken in een geluidsomgeving en met beeld.

Inne Eysermans: Tijdens deze expedities wil ik de relatie mens en het geluid uit zijn omgeving uitdiepen. Wat kan ik eerst afleiden uit het verzamelde materiaal, uit mijn eigen verzamelde archief van gevonden cassettes, audiobrieven en mixtapes, de verhalen verzameld door Katharina en de home-video’s van Ingrid? Ik ga onderzoeken hoe verschillende media zich tot elkaar verhouden en geluiden uit het dagelijks leven (zoals een klok, een Nokia ringtone, een hoest, een afgeluisterd gesprek, de muziek van de mixtape) de grondstof kunnen zijn voor mijn geluidsruimte.

Ingrid Leonard: In het verleden onderzocht ik vooral de grens tussen film en foto in beweging. Nu wil ik andere specifieke eigenschappen van beide media onderzoeken. Waar overlappen ze en waar zullen ze elkaar nooit ontmoeten? Wat zijn de specifieke verwachtingen van de kijker die gepaard gaan met het respectievelijke medium film of foto? Vooral de relatie van de beide media tot de herinnering: film genereert door zijn beweging veel meer een gevoel van een eeuwig durend heden, terwijl foto door zijn stilstand het gevoel van een eeuwig durend verleden oproept.

In gevonden beelden uit familiearchief wil ik stills of korte filmfragmenten zoeken van bewegingen en lichaamstaal die een onvermogen in communicatie uitdrukken. Daarnaast wil ik een nieuwe reeks foto’s maken die een verstilde spanning tussen mensen uitdrukken. Deze foto’s zijn duidelijk gemaakt in een intieme sfeer, de afgebeelde mensen zijn onderdeel van de persoonlijke kring van ons drieën. Het publiek neemt het perspectief van de fotograaf over en voelt een afstand van intimiteit. Dit individuele onderzoek zal gebeuren door enerzijds met gevonden bewegende beelden te werken, en anderzijds met projecties van foto’s die met elkaar in dialoog gaan en op die manier spelen met de montagetechnieken van film.

Wanneer we terug komen van onze expedities, leggen we ons materiaal samen in Het Bos. De drie kunstvormen worden gecombineerd en we onderzoeken welke nieuwe betekenissen er ontstaan en wat de wisselende hiërarchieën zijn tussen de verschillende media afhankelijk van het soort verhaal met als thema afstand, onvermogen, leegte.

Tijdens deze fase werken we met herhaling, door eenzelfde verhaal in verschillende media uit te proberen en te testen willen we achterhalen wat het verschil is in gevoel, vorm, kracht en betekenis. We analyseren en onderzoeken wat de macht is van bepaalde media: wat doet muziek bij een bepaalde gesproken herinnering, hoe werken fotoprojecties met geluid, wat met de drie samen. We voeren manipulaties uit bij beeld, audio, muziek, soundscapes en bekijken wat de effecten zijn wanneer de drie media samenkomen. Elk van ons is benieuwd naar de grenzen van haar medium.

Katharina Smets: In het klassieke audioverhaal, bijvoorbeeld in podcasts of op radio, is de lineaire structuur van het narratief erg belangrijk. Elke stap in het verhaal moet helder en duidelijk zijn, anders wordt het verhaal onbegrijpelijk voor de luisteraar. In audioverhalen is de opbouw van mentale beelden van groot belang: het verhaal wordt aangegeven in taal, maar wat de luisteraar “ziet” in zijn geest is opgebouwd uit beelden die worden beschreven samen met de herinneringen en associaties van de luisteraar. Het is een creatieve daad van elke individuele luisteraar.

In onze tussenruimte wil ik experimenteren met de structuur van het audionarratief: op welke manier kan de lineaire structuur van het verhaal doorbroken en herdacht worden? Door de combinatie met muziek en geluid van Inne met de uitgepuurde beelden van Ingrid moeten de mentale beelden op een andere manier worden opgebouwd: niet noodzakelijk door de strakke lijn van het audioverhaal, maar ook door associatie en wat er zich tussen de regels afspeelt.

Inne Eysermans: Door bijvoorbeeld het gebruik van field recording (vervorming), het maken van sound design (nabootsing), toevoegen van synthetisch geluid (herhaling)

maak ik mij geluiden eigen en schep ik mijn eigen microkosmos met een eigen logica en wetten. Hoe maak je interactie met gevonden geluid? Hoe kan ik spelen met tijd en ruimte in deze geluidswereld? Hoe kan ik deze geluidswereld inzetten in een evenwaardige verhouding tot het beeld van Ingrid en het narratief van Katharina? Tijdens onze werkperiode in Het Bos zet ik geluid en muziek in een samenwerking met beeldtaal en narratief, om beter te begrijpen en hoe het kan bestaan in een bepaalde vorm.

Ingrid Leonard: In fotografie wordt er voorzichtig omgegaan met het gegeven narratief. Vaak verengt dit het beeld tot één verhaal, terwijl je als fotograaf een beeld probeert te maken dat blijft hangen, dat resoneert, dat verschillende kanten uitgaat, dat vragen oproept. Bij kunstfotografen vandaag, meer dan bij persfotografen, heerst de angst voor een te duidelijk narratief omdat het leidt tot een te korte beleving van het beeld. Het is de kunst om zoveel mogelijk vragen op te werpen binnen één beeld, en de grenzen van de foto dragen bij tot het mysterie. Wat valt er buiten het kader?

Daarom ben ik geïnteresseerd in dit experiment met narratief. Hoe kan het gebruikt worden zonder dat het problematisch wordt voor de eigenheid van het medium, en het beeld niet herleid wordt tot illustratie van het narratief ?

Concreet wil ik foto’s gebruiken als dialoog in projecties van afwisselende beelden en zoeken naar het juiste ritme van de projectie in combinatie met het narratief van Katharina en geluid van Inne.

Door de verhalen en de drie media samen te voegen testen we de grenzen van het vertellen, fictionaliseren en theatraliseren van documentaire verhalen. We willen de montage van het proces deconstrueren: hoe wordt de authenticiteit van “documentaire” herinneringen gemanipuleerd en worden ze daarmee minder oprecht of authentiek?

In Het Bos zullen we onderzoeken of dit alles een voorstelling, performance of installatie wordt.